PSYCHOLOGIA - zagadnienia wstępne

Ryszard Horowitz, Egg Switch

Zaczynamy. Będzie ab ovo, czyli od samego początku. Słowo "psychologia" pochodzi od zestawienia greckich słów: ψυχή [psyche] = dusza i λόγος [logos] = słowo, myśl, rozumowanie, co oznacza "naukę o duszy". 

1. Definicja psychologii

Psychologia ~ zajmuje się naukowym opisem, wyjaśnianiem i przewidywaniem zachowań ludzi.

Początek psychologii naukowej datuje się umownie na rok 1879, kiedy to Wilhelm Wundt zakłada w Lipsku, w Niemczech pierwsze laboraorium psychologiczne i prowadzi eksperymenty w zakresie psychofizjologii.

Shaughnessy, Zechmeister, Zechmeister, Metody badawcze w psychologii, GWP, Gdańsk 2002, s. 21-23

CELEM PSYCHOLOGII JEST

1. Odkrywanie przyczyn = dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują?
2. Opisywanie: co się dzieje?
3. Wyjaśnianie: dlaczego tak się dzieje?
4. Przewidywanie: kiedy to się zdarzy ponownie?
5. Oddziaływanie: jak można to zmienić?

2. Introspekcjonizm

Pierwszą szkołą psychologiczną był introspekcjonizm. Nurt ten rozwijał się w XIX wieku za sprawą niemieckiego lekarza, fizjologa i filozofa, Wilhelma Wundta. W 1879 roku Wilhelm Wundt założył w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne, w którym studenci w systematyczny sposób poznawali strukturę umysłu człowieka. Była to pierwsza próba wprowadzenia obiektywizmu i mierzalności w obszarze psychologii.

„Wundt wierzył, że umysł zbudowany jest z myśli, doświadczeń, emocji i innych podstawowych składników. Aby zgłębić te nieuchwytne elementy, studenci musieli nauczyć się obiektywnego rozważania własnych myśli – trudno byłoby im wszak czytać w cudzych. Wundt nazwał to introspekcją obiektywną, procesem obiektywnego badania i pomiaru własnych myśli i czynności umysłowych […]. Wundt umieszczał na przykład w dłoni studenta pewien przedmiot, choćby kamień, student zaś musiał mu opisać wszystkie swoje wrażenia – wszelkie doznania, jakie wzbudzała w nim obecność kawałka skały w ręku.” 

(Ciccarelli, White 2015: 6)

Wilhelm Maximilian Wundt (1831-1920) (siedzący na krześle) – niemiecki psycholog
uznawany za ojca psychologii eksperymentalnej wraz ze swoimi studentami.

Jej przedmiotem badań były zjawiska psychiczne.

Założenia: zjawiska psychiczne dane są nam tylko w doświadczeniu wewnętrznym – drugi człowiek może co najwyżej domyślać się, co tak naprawdę czujemy, myślimy, przeżywamy.

Zjawisko psychiczne ma byt zależny od podmiotu, który je przeżywa.

Psychologia jest więc nauką o zjawiskach psychicznych – przeżywanych świadomie

świadomość oznacza – według jednych psychologów: „ogół przeżyć w nas”; według innych: „stwierdzanie tych przeżyć jakie dzieją się w nas – przez nas samych”

Przedmiot badań stanowi: zamknięty w sobie świat wewnętrzny, istniejący oddzielnie obok świata fizycznego.

Metoda: introspekcja (łac. intro-spectare = zaglądanie do wnętrza).

3. Behawioryzm

§ Eksperymenty Iwana Pawłowa, warunkowanie klasyczne (reaktywne)Każdy bodziec, który dany organizm potrafi spostrzec, może być użyty do wywoływania reakcji warunkowej w każdym mięśniu lub gruczole – przez odpowiednie skojarzenie tego bodźca warunkowego z biologicznie ważnym bodźcem bezwarunkowym.

§ Koty Thorndike’a – uwalnianie się ze skrzynki problemowej
Prawo efektu
Każdy akt, który w danej sytuacji wywołuje zadowolenie, zostaje skojarzony z tą sytuacją tak, że kiedy sytuacja powtarza się, jest bardziej prawdopodobne niż kiedykolwiek przedtem, iż dany akt zostanie powtórzony. I na odwrót – każdy akt, który w danej sytuacji wywołuje przykrość, zostaje oddzielony od tej sytuacji – gdy powtórzy się ona, ponowne wystąpienie tego aktu jest mniej prawdopodobne niż przedtem. (Thorndike, 1905: 202)

§ Skinner – warunkowanie sprawcze (oparte na konsekwencjach)Warunkowanie sprawcze jest procesem, za pomocą którego można modyfikować zachowanie lub za pomocą którego reguluje się tempo wytwarzania reakcji sprawczej przez manipulowanie otoczeniem. Jeśli wytwarzana jest pewna reakcja sprawcza i następuje po niej bodziec wzmacniający – to prawdopodobieństwo ponownego wystąpienia tej reakcji wzrasta.

Źródło: Zimbardo, Ruch, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1994, s. 96-132.

4. Psychoanaliza

Psychoanaliza powstała dla celów terapii i diagnostyki. Zrozumiano, że leczenie zaburzeń psychicznych wymaga wzięcia pod uwagę nieuświadamianych treści psychicznych – czyli tego, co, znajduje się w psychice pacjenta, ale o czym pacjent „nie chce” wiedzieć.

Założenia dotyczące organizacji osobowości: id, ego, superego.

Osobowość ludzka składa się z trzech struktur: id – ego – superego. Wyjściowa struktura osobowości, którą człowiek przynosi ze sobą na świat ma charakter czysto biologiczny i funkcjonuje wg zasady przyjemności id = Ono (w oryginale niemieckim: Es).
W toku doświadczeń z realnym światem formuje się struktura ego = Ja (Ich). Funkcjonuje wg zasady realizmu. Jest pośrednikiem, mediatorem między id a superego.
Trzecia struktura to superego = Nad-Ja (Über-Ich) – formułuje się w toku socjalizacji i funkcjonuje wg zasady dobra i zła. Stanowi swego rodzaju kodeks moralny – wmontowany zarówno w jednostkę jak i w kulturę – spełnia funkcję sumienia czuwającego nad przestrzeganiem zasad moralnych. Dysponuje ono możliwością wypierania poza świadomość jednostki treści niezgodnych z tym kodeksem moralnym.
Wyparte treści działają z ukrycia i zakłócają racjonalność myślenia, powodują liczne błędy rozumienia/ zapamiętywania/ postępowania, a nawet zaburzenia psychotyczne.
Cele, którym służą te struktury są sprzeczne i stanowią przyczynę ambiwalencji w obszarze życia psychicznego jednostki ludzkiej. Z natury osobowości wynika, że człowiek nie jest w stanie ani całkowicie zaakceptować swoich pragnień, ani z nich zrezygnować.

Kultura jako źródło cierpień.

Kultura stanowi warunek uczłowieczenia jednostki ludzkiej, ale jest również źródłem represji jej dążeń. Umożliwia rozwój osobowości a jednocześnie ogranicza jej samorealizację. Konflikt między jednostką a kulturą jest nieuchronny i stały, gdyż każdy sposób jego rozwiązania powoduje olejne skutki negatywne. Człowiek nie ma szansy na dokonanie dobrego wyboru – niszczenie w sobie kultury powoduje wyrzuty sumienia; podporządkowanie się kulturze – oznacza rezygnację z siebie. Jednostka ludzka jest ambiwalentna nie tylko w swoich dążeniach, ale i w relacji z kulturą.

Źródło: Hall, Lindzey, Teorie osobowości, PWN, Warszawa 1994.

5. Psychologia humanistyczna

Psychologia humanistyczna ukonstytuowała się w latach sześćdziesiątych XX w jako „trzecia siła” w psychologii = obok behawioryzmu i psychoanalizy. Jej ojcami założycielami byli Maslow, Rogers i May.
Szkoła ta była pełna ufności w pozytywny potencjał człowieka i szanse jego twórczego spełniania się. Punktem wyjścia ich dociekań był człowiek, jako osoba, która podlega nieustannym zmianom stając się SOBĄ = realizując swoje potencjały i wybierając własną drogę życia. Osoba może spełniać siebie tylko jako byt świadomy swojej sytuacji i odpowiedzialności. Człowiek jest wolny wówczas, gdy ma co przeciwstawić naciskom świata i ma co zaoferować mu od siebie. Nie musi być ofiarą kultury ani jej wytworem. Jest wytworem własnym za tę kulturę odpowiedzialnym. Zmiana w świecie może nastąpić jedynie poprzez to, że ludzie samodzielnie staną się lepsi, mądrzejsi, zdolni do zrozumienia innych ludzi i siebie samych. → w ten sposób sformułowany zosta nowy paradygmat myślenia o człowieku /nie gnębionego przez kulturę i zobowiązanego do przeciwstawiania się jej, człowieka, który wytwarza i ulepsza świat w ten sposób, że kształtuje i ulepsza siebie.
Abraham Maslow– główny teoretyk psychologii humanistycznej, sformułował dwie podstawowe tezy dotyczące osobowości:
człowiek nie „jest” ale „staje się” – jest to jego potencja wrodzona. Stawanie się jest ważniejsze niż zaspokajanie potrzeb istnienia i relacji z innymi ludźmi.
koronną potrzebą człowieka jest samoaktualizacja – pełne wykorzystanie potencjałów, które są mu dane. Człowiek, który nie staje się aktualizując siebie – rezygnuje z atrybutu człowieczeństwa.

Źródło: Hall, Lindzey, Teorie osobowości, PWN, Warszawa 1994.

Hierarchia potrzeb wg Maslowa

VI. Potrzeba TRANSCENDENCJI = pomóc innym w osiągnięciu samorealizacji

V. Potrzeba SAMOREALIZACJI  = odnalezienie samospełnienia, uwolnienie własnego potencjału 

IV. Potrzeba SZACUNKU

III. Potrzeba MIŁOŚCI

II. Potrzeba BEZPIECZEŃSTWA

I. Potrzeby FIZJOLOGICZNE


6. Psychologia poznawcza

Konstrukt = to sposób w jaki ludzie spostrzegają, pojmują i interpretują świat społeczny.

Dwa podstawowe motywy ludzkiego działania (wg psychologii poznawczej):

¥ Potrzeba bycia ADEKWATNYM (tak jak to tylko możliwe) = potrzeba adekwatnego spostrzegania świata (poznanie społeczne)

¥ Potrzeba SAMOUSPRAWIEDLIWIANIA SIĘ = takiego usprawiedliwiania naszych myśli i działań, by mieć o sobie dobre mniemanie (samoocena) = potrzeba podtrzymywania samooceny

Źródło: Aronson i wsp., Psychologia społeczna. Serce i umysł, Zysk i S-ka, Poznań 1997.