OCENIANIE
Proces oceniania może przebiegać jako:
¥ oddolna integracja danych
¥ odgórne wykorzystanie schematu
¥ proces tendencyjnego sprawdzania hipotez
(1) OCENIANIE JAKO ODDOLNA INTEGRACJA DANYCH
~ integrowanie danych ILOŚCIOWYCH
Efekt pierwszeństwa = informacje uzyskane jako pierwsze wywierają silniejszy wpływ na ocenę globalną niż informacje uzyskane w dalszej kolejności.
Np. osoba opisana jako: "INTELIGENTNA – PRZEDSIĘBIORCZA – IMPULSYWNA – KRYTYCZNA – UPARTA – ZAZDROSNA" jest oceniana wyżej niż osoba oceniana w odwrotnej kolejności: "ZAZDROSNA– UPARTA – KRYTYCZNA– IMPULSYWNA– PRZEDSIĘBIORCZA – INTELIGENTNA"}
Inklinacja pozytywna (positivity bias) = skłonność do formułowania raczej pozytywnych niż negatywnych ocen innych ludzi, siebie samego, obiektów społecznych i świata w ogóle (tzw. optymizm)
Efekt negatywności (negativity effect) = polega na silniejszym uzależnieniu oceny globalnej od negatywnych niż pozytywnych informacji, na których podstawie jest ona formułowana.
Silny efekt negatywności pojawia się jedynie w dziedzinie moralności, natomiast w dziedzinie sprawności ulega zanikowi lub odwróceniu do efektu pozytywności!
(2) OCENIANIE JAKO ODGÓRNE WYKORZYSTANIE SCHEMATU
Rola schematów w ocenianiu rośnie, gdy:
Źródła hipotez:
– nasze motywacje
– dotychczasowa wiedza ogólna
– początkowa wiedza o danej osobie
– nasze stany emocjonalne
Niezależnie od źródła, hipotezy ZNIEKSZTAŁCAJĄ PROCES FORMUŁOWANIA OCENY, wpływając na przebieg operacji umysłowych składających się na ten proces.
Jak PRACUJĄ hipotezy?
(1) organizują proces poszukiwania danych – we własnej pamięci lub w otoczeniu
(2) decydują o interpretacji znaczenia danych i o sposobie ich ujednoznaczniania
(3) decydują o wiarygodności danych
(4) zmieniają zachowanie autora hipotez tak, że osoby stanowiące obiekt hipotez mogą je potwierdzić własnym postępowaniem.
Warunki pojawienia się sekwencji zdarzeń określanej jako SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO:
¥ oddolna integracja danych
¥ odgórne wykorzystanie schematu
¥ proces tendencyjnego sprawdzania hipotez
(1) OCENIANIE JAKO ODDOLNA INTEGRACJA DANYCH
~ integrowanie danych ILOŚCIOWYCH
- SUMOWANIE = ocena globalna jest sumą ocen cząstkowych
- UŚREDNIANIE = ocena globalna jest średnią z ocen cząstkowych
- UŚREDNIANIE WAŻONE = ocena globalna jest średną z ocen cząstkowych pomnożonych uprzednio przez ich wagę.
(Norman Anderson, 1981)
~ integrowanie danych JAKOŚCIOWYCHEfekt pierwszeństwa = informacje uzyskane jako pierwsze wywierają silniejszy wpływ na ocenę globalną niż informacje uzyskane w dalszej kolejności.
Np. osoba opisana jako: "INTELIGENTNA – PRZEDSIĘBIORCZA – IMPULSYWNA – KRYTYCZNA – UPARTA – ZAZDROSNA" jest oceniana wyżej niż osoba oceniana w odwrotnej kolejności: "ZAZDROSNA– UPARTA – KRYTYCZNA– IMPULSYWNA– PRZEDSIĘBIORCZA – INTELIGENTNA"}
(Solomon Asch, 1946)
Efekt świeżości = silniejsze oddziaływanie informacji odebranych jako ostatnie z kolei (pamięciowo najświeższych).
Hipoteza ukierunkowanego rozwijania sądu zakłada, że informacje otrzymane jako pierwsze dostarczają nam kontekstu interpretacyjnego dla danych uzyskanych w dalszej kolejności.
Hipoteza ukierunkowanego rozwijania sądu zakłada, że informacje otrzymane jako pierwsze dostarczają nam kontekstu interpretacyjnego dla danych uzyskanych w dalszej kolejności.
Warunki, w których efekt pierwszeństwa zanika lub przeradza się w efekt świeżości:
- Dokonywanie ocen po każdej kolejnej porcji danych
- Powtarzanie danych na głos
- Konieczność odrębnego zapamiętania kolejnych informacji
Inklinacja pozytywna (positivity bias) = skłonność do formułowania raczej pozytywnych niż negatywnych ocen innych ludzi, siebie samego, obiektów społecznych i świata w ogóle (tzw. optymizm)
Efekt negatywności (negativity effect) = polega na silniejszym uzależnieniu oceny globalnej od negatywnych niż pozytywnych informacji, na których podstawie jest ona formułowana.
Silny efekt negatywności pojawia się jedynie w dziedzinie moralności, natomiast w dziedzinie sprawności ulega zanikowi lub odwróceniu do efektu pozytywności!
(2) OCENIANIE JAKO ODGÓRNE WYKORZYSTANIE SCHEMATU
Rola schematów w ocenianiu rośnie, gdy:
- dany schemat był niedawno używany do formułowania ocen
- schemat jest mało skomplikowany wewnętrznie
- sąd wydawany jest w pośpiechu
- losy człowieka oceniającego nie zależą od człowieka ocenianego
Źródła hipotez:
– nasze motywacje
– dotychczasowa wiedza ogólna
– początkowa wiedza o danej osobie
– nasze stany emocjonalne
Niezależnie od źródła, hipotezy ZNIEKSZTAŁCAJĄ PROCES FORMUŁOWANIA OCENY, wpływając na przebieg operacji umysłowych składających się na ten proces.
Jak PRACUJĄ hipotezy?
(1) organizują proces poszukiwania danych – we własnej pamięci lub w otoczeniu
(2) decydują o interpretacji znaczenia danych i o sposobie ich ujednoznaczniania
(3) decydują o wiarygodności danych
(4) zmieniają zachowanie autora hipotez tak, że osoby stanowiące obiekt hipotez mogą je potwierdzić własnym postępowaniem.
Warunki pojawienia się sekwencji zdarzeń określanej jako SAMOSPEŁNIAJĄCE SIĘ PROROCTWO:
- bezpośredni kontakt między obserwatorem a „obiektem” hipotezy
- relatywnie większa zdolność obserwatora do narzucenia własnej DEFINICJI SYTUACJI.
Źródło: Strelau, Psychologia..., t. 3, s. 68-76
